Chinese droom

Met enige regelmaat verschijnen er stukken over China’s ambitie om een (nog?) leidender rol op het wereldtoneel te spelen. De ene keer is de wetenschap speerpunt, de andere keer het productiepotentieel (Google op “mondkapjesdiplomatie”).  In de Westerse wereld manen “kenners” publiek en politiek met eenzelfde regelmaat om alert te zijn op deze Chineses ambities. Vaak zijn deze kenners adviseurs die op het door China bedreigde terrein actief zijn, dus blijft het de vraag of bezorgdheid voor onze levensstijl of broodnijd de voornaamste drijfveer achter zulke waarschuwingen is.

In een recente toespraak noemde president Xi Jin-ping het thema energietransitie als instrument om de Chinese droom van wereldhegemonie te verwezenlijken. Europa onderkent de Chinese ambities en zowaar: blijkens een Europese reactie op Xi-Jin-ping’s toespraak mag China ambitieus zijn, mits het land zich blijft inzetten om klimaatdoelstellingen te halen.

 Of Xina zich serieus zorgen zal maken over de vraag wat Europa van zijn ambities en industriepolitiek vindt, is maar de vraag. Sinds het begin van de twintigste eeuw hebben zo’n beetje alle naties in Europa het predicaat “zieke oude man” gekregen, maar op mondiaal niveau begint het erop te lijken dat die term nu weleens zou kunnen slaan op wat we  beurtelings “de vrije wereld” en de “liberale democratieën” noemen. Zieke oude mannen denken doorgaans tot het laatst dat ze vitaal zijn, veel in de melk te brokkelen hebben en dat iedereen met ontzag naar ze luistert. Ze hebben tenslotte een lang en succesvol leven geleid, en slagen er meestal in de tekenen van aftakeling te blijven negeren. Net zolang tot een andere, minder zieke en minder oude man het stokje definitief van ze overneemt.

Dus sluiten ook de zieke oude mannen van de wereldorde uit de twintigste eeuw hun ogen voor de symptomen van verval. Toenemende ongelijkheid in rechten, invloed, bezit, inkomen en opleiding worden weliswaar overal gesignaleerd, maar ze vormen geen reden om de fundamenten van het stelsel ter discussie te stellen. Integendeel, ze zijn voor velen het bewijs dat dit stelsel het best denkbare is omdat het iedereen dwingt tot maximale inspanning. Achterstand is eigen schuld, en populisme en groeiende onvrede zijn inherent aan het feit dat iedereen zijn zegje mag zeggen. Als het echt nodig is tuigen we wel een platformpje op voor de hardste schreeuwers, of een vangnetje voor wie ten onder dreigt te gaan. Meritocratie en markt hebben het beeld dat de westerse mens van zich zelf en zijn medemens heeft ingrijpend en negatief beïnvloed,  maar dat is geen reden tot zelfreflectie. Hoogstens wijdt een filosoof-cabaretier er een indringend essay aan en wordt het boek besproken waarin een denker deze ontwikkeling signaleert.

Zieke oude mannen hebben de neiging om zichzelf en iedereen om hen heen als gezonde oude mannen te zien, en onze huidige maatschappelijke orde vormt daarop geen uitzondering. China mag dan wat vitaler zijn, met onderhandelen en dreigen is ook deze concurrent wel in het gareel te houden. Problemen als de kans op vernietiging van ons complete ecosysteem zijn hooguit wisselgeld in de gesprekken over het machtsevenwicht. Wie van veraf naar deze planeet kijkt ziet vooral gekissebis van een massa primaten die bezig zijn met hun eigen positie – hetzij individueel, hetzij in in groepsverband, hetzij op de mondiale apenrots. Intussen graven zij hun eigen graf, maar dat is van secundair belang vergeleken met het behoud van de status quo. 

En zo zitten we dan opgezadeld met de rest van de geschiedenis die niet eindigde met de val van het communisme. Aanvang tweeëntwintigste eeuw is Europa definitief derdewereldland geworden: leverancier van landbouwproducten en halffabricaten en lagelonenland voor de florerende Aziatische economieën. De rijke bovenlaag van het continent woont veilig in luxe resorts. De leden van de voormalige middenklasse van de vrije democratieën trachten moeizaam te overleven met baantjes in sweat shops, als bewaker, zorg- of flexwerker of met wat gesjacher. Soms vinden zij een beetje afleiding in massamanifestaties of mediaconsumptie waarmee hun een kijkje wordt gegund in het leven van de welgestelden.

Een belangrijke bron van inkomsten zijn de Aziatische toeristen. Zoals ooit westerlingen hun overdaad aan welvaart en vrije tijd stopten in vakantietripjes naar authentieke en achtergebleven gebieden, zo zullen aan het begin van de volgende eeuw talloze Aziaten het oude continent aandoen voor een rondje cultuurhistorisch perspectief en een collectie Europese souvenirs. Verpauperde Europeanen zullen elkaar verdringen om hun schaarse restjes cultuur en natuur te slijten aan de gefortuneerde toeristen, die hun ervaringen vastleggen op hun Huawei holotelefoon om ze te delen met vrienden en bekenden als ze straks terug zijn in hun moderne en succesvolle Chinese droom.